Ang Lola Kong Adik

11 March 2018

(Addict: a person who is addicted to an activity, habit or substance.)

Sang-ayon sa mga balita, marami raw adik sa atin sa Pilipinas. Pero nababawasan na raw ito dahil sa takot kay Duterte. Noong ako’y bata pa, kapag kami ay lumuluwas sa probinsiya, ay mayroon akong natutunghayan na kakaibang adiksiyon.

Sa bahay ng aking lola sa Norzagaray Bulacan, ay nakatira rin ang isang tiyahin ng aking tatay. Maaaring sabihin na kasama siya sa mga kumukunsumo ng adiksiyong ito. Hindi ko na sasabihin ang tunay niyang pangalan, at tawagin na lang natin siyang Nana Pula.

Aking pinapanood si Nana Pula na uupo na lang sa sahig sa isang sulok ng bahay. Tapos ilalabas na niya ang mga nakasupot niyang paraphernalia. Dito mag-uumpisa na siyang mag-gayat. Magdidikdik. At magbabalot.

Pero bago ninyo isipin na shabu o crystal meth ang kanyang dinidikdik, o kaya’y marijuana ang kanyang binibilot, ay hindi ito gayon. Ang kanyang ginagayat, dinidikdik at binibilot ay nga-nga.

Siguro alam ninyo kung ano ang nga-nga (betel quid). Sa mga nakababatang Pilipino na maaring hindi na pamilyar sa sinaunang bisyo na ito, ang nga-nga ay nginunguya. Hindi ito sinisinghot o hinihithit.

Ang nga-nga ay ang combinasyon ng: ikmo (betel leaf), bunga (areca palm nut), at apog (slaked lime). Gagayatin ang bunga, tapos papahiran ng apog, at ibabalot sa ikmo. Minsan dinadagdagan pa ng dahon ng tabako, para mas matindi ang tama.

nga-nga (image from the web)

Matapos bilutin ni Nana Pula ang kanyang nga-nga, ito ay kanya nang isusubo at nguguyain. Habang nakasalampak, ngumangata at sumisipsip ng katas ng nga-nga, ay paminsan-minsan siyang dudura ng mala-dugong laway sa siwang ng sahig na kawayan. Para siyang kambing na ngunguya-nguya, pero kontento sa kanyang buhay. At pag-ngumiti si Nana Pula? Pula ang kanyang bibig at mga ngipin! Kaya nga Nana Pula.

Meron din kaming ninuno sa Bulakan na ang tawag sa kanya ay Tatang Puti. Pero hindi dahil sa puting ngipin, kun’di dahil siya ay tunay na maputi. Siya ay meztiso at dugong Kastila. Tunay naman na may lahing meztisuhin ang aking angkan. Pero hindi ako kasama sa mga mapuputi, dahil nakuha ko ang kulay ko sa aking nanay na dugong Ilokano. Teka, naligaw na yata ang usapan.

Balik tayo sa nga-nga. Ang tradisyon na ito ay matagal nang umiiral sa Pilipinas, bago pa man tayo sakupin ng Kastila. Nabanggit ito ni Jose Rizal sa kanyang nobelang Noli Me Tangere, kung saan sa unang kapitulo ay sinaad niyang inalok ito ni Kapitan Tiago sa kanyang mga bisita. Sa kapanahunan noon, hindi Skyflakes at softdrinks ang inihahain sa bisita, kun’di nga-nga!

Ang kustombre ng pagnguya ng nga-nga o betel quid ay hindi lang sa Pilipinas. Maraming bansa sa South at Southeast Asia, at sa kalawig na mga isla sa Pacifica ay kilala ang sinaunang tradisyong ito. Sabi ng World Health Organization, maaaring may 600 milyong tao ngayon ang haling sa bisyong ito.

Ang pag-nguya ng betel nut ay ipinamana sa atin ng ating mga ninuno. Sa katunayan, sang-ayon sa mga archaeologist, may nahukay silang bungo ng tao na may apat na libong taon ang tanda, at ang ngipin nito ay may bakas ng elemento ng betel nut. Ganoong katagal na ang nga-nga!

Gaya ng sigarilyo at iba pang bisyo, bakit kaya nakaka-adik ang nga-nga?

Ang bunga o “betel” nut, ay mula sa areca palm (scientific name: Areca catechu). Ito ay may natural alkaloid, na ang tawag ay arecoline. Ang arecoline ay mild stimulant. Kaya ito’y nakapagbibigay ng energy boost at feeling of euphoria. Sa madaling salita, nakaka-high! Kaya kapag ngumunguya na sila tatang at nanang, ay sumasaya sila at para na silang lumulutang. Tripping na si lola!

Ngunit parang nicotine mula sa dahon ng halaman ng tabako (scientific name: Nicotiana tabacum), ang arecoline mula sa areca palm nut ay nakaka-adik din. Kaya bago pa naging palahithit ng tabako, o bago pa magsipagbilot ng marijuana, ay ngumangata na ng nga-nga ang Pilipino. Lahi nga kaya tayo ng mga adik?

Maliban sa nakaka-adik ang nga-nga, may iba pa bang masamang epekto ito?

Sang-ayon sa mga pag-aaral, ang nga-nga ay maaring maging sanhi ng kanser sa bibig. Iyong ibang matatanda sa atin, nag-nganganga na, nagtatabako pa, tapos nasa loob pa ng bibig ang sindi ng tabako, kaya’t mataas ang insidente nila ng kanser sa bibig.

Dahil laging ngumunguya ang kumukunsumo ng nga-nga, ito ay maari ring magdulot ng oral submucous fibrosis. Ang kondisyong ito ay sanhi ng “stiffness in the mouth and eventually the loss of jaw movement.”*

Isa sa pinakamalinaw na sanhi ng nga-nga ay ang pamumula ng bibig at ngipin. Para silang nagpahid ng sangkatutak na lipstick, pero kasama pati ipin! Maari rin itong sanhi ng tooth decay, gum disease at bad breath.

Kaya noon pa man, kapag nag-nganga-nga na si Nana Pula, umiiiwas na akong pahalik sa kanya, dahil baka mag-amoy nga-nga at apog ako. Pero nagmamano pa rin naman ako kay Nana Pula.

Subalit kahit may kakaibang adiksiyon si Nana Pula, ay mapayapang mamamayan naman siya. Mapagmahal din siya sa kanyang mga kamag-anak at kaibigan. Maaring sabihin na adik siya sa pagmamahal sa kanyang mga pamangkin at apo, kasama na ako, kahit gaano pa ako kakulit noon.

Isang araw, matahimik na pumikit si Nana Pula, lumutang at pumailanglang sa walang hanggang kawalan. Wala sa aming nakababatang pamilya ang pumulot ng kanyang bisyo, kaya’t ito’y naglaho na rin sa pagpanaw ni Nana Pula.

(*from Journal of the American Dental Association)

Fevered Musing

1 March 2018

12 Comments

I called in sick. I have not done that a lot. In fact, this is the first time I did it. Many times, I just grit my teeth and willed myself to work, even if I felt like I was ran over by a truck.

I have this notion that doctors should not get sick. For who will take care of the patients? But am I really be of help or be more of harm if I go to work, while I myself is sick? After much deliberation, and after foregoing the feeling of guilt, I made the call.

Don’t get me wrong, I am no superhuman. In fact, I get sick more often than my wife. She chided that I am built poorly and of cheap quality materials. During my childhood days in Manila, we call our classmates who get sick easily “Made in Taiwan.” We pride ourselves to be “Made in Japan” or “Made in USA” if we’re the only ones left standing. Nothing against products from Taiwan. Accept it or not, we Filipinos sometimes can be racist. I am sure being made in Taiwan nowadays does not have that connotation.

I am trying so hard not to get sick. I exercise regularly, and I try to eat healthy, and I even got my flu shot. But I still got sick. Being a physician, when you’re dealing with ill patients all day, and they are coughing in your face, it’s just a matter of time that you’ll get it too. Plus we are in the middle of the flu epidemic and it is particularly bad this season.

I am in bed for 2 days straight now. I know, that in itself can make my head hurt. I am popping Advil every 4 to 6 hours round the clock, just to get relief from the fever and the body aches, even though I don’t like taking medicine.

I isolated myself in our bedroom, as I asked my wife to sleep in another room, so she’ll not get what I have. This is not the time for ‘sharing.’ I also put on a mask whenever I go out of the room, and ate separately away from the table.

I was having chills and fever when my thoughts wandered into the times in the past, when I was also sick in bed.

I was in our home in Manila, with high fever. I was still so young, that I don’t go to school yet. My body was full of red spots that were very itchy, and I’m trying my best not to expose them. (Bawal daw mahanginan.) I believe I got the measles. My mom would continuously put a wet towel in my head to try to lower my temperature. But despite of that, I was to the point of hallucinating, that my mother said I was seeing things that were not there.

Then there was the time I was in Kindergarten, when I again had a fever, and one side of my face swelled up. I looked like a squirrel that has an acorn in one of its cheek. I had the mumps. My folks painted a bluish gooey something on my face. It is a concoction of clay, blue dye and vinegar, which was a popular folklore remedy for mumps in the Philippines. My classmates in Kindergarten stopped by our house to visit me, and they saw me with my painted blue puffed-up cheeks.

I know, I know, you may be asking, why did I get both the measles and mumps when I was a child. Why was I not vaccinated? Were my parents against vaccination? Not really. I was just born before the era when MMR (Measles, Mumps and Rubella) vaccine became available worldwide. It was later offered in our school when I was older, I think I was in Grade 2 or 3. My classmates and I lined up and I received those injections despite my silent protestation as I was scared of needles.

There were several other times that I was sick as a child with colds, and my mother would put Vicks Vaporub in my chest and back. Even in my nose, when my nose was clogged up and could not breathe. She would also put Vicks Vaporub in my feet and then put socks on me, telling me that will help my fever. For many Filipinos, Vicks Vaporub and White Flower ointment were a cure-all treatment for any ailment. To this day, I hate the smell of them.

Now that I have the MD degree after my name, I know that the blue paint on my cheek and the Vicks Vaporub on my feet perhaps caused nothing to help my sickness. But perhaps just the fact that I am loved and my parents were showing they care, the best that they know how, was enough to make me feel better. And that eventually healed me of my illness.

Many times, showing people that we care for them, is enough to relieve them of their malady. I know I have plenty of that in my home as a child, and in my home now. Even when I feel terrible with this illness, I know that I am being attended to, not necessarily by a medical team, but more importantly by people who really cared for me. In fact, I still have the cup of salabat on my night lamp stand that my wife brought me this morning, and I could already smell the sinigang that she is cooking.

I was having chills when I glanced outside the window. Snow is now falling softly. I am not going anywhere. More reason to snuggle under the covers the whole day.

(*These thoughts were concocted 3 weeks ago. I think I got influenza, and I was house-bound for 5 days. Photo taken with an iPhone.)

Wasak!

18 February 2018

Iba Namang White Christmas

22 December 2017

Fields of Gold

20 September 2017

3 Comments

A few weeks ago, we visited a friend’s farm where they are experimenting if they can grow rice here in Iowa. In case you don’t know, we don’t plant rice here. The farms here in Iowa are mostly corn and soybeans. Though rice is grown in a few southern states of the US.

The rice that they are trying to grow here in Iowa is a different type of rice though. As you can see in the picture below, it is not growing in paddies that we Filipinos are more familiar with. This variety of rice is more sturdy to the cold weather and does not need irrigation or much water. Of course the part owner of this farm is a Filipino. As we Filipinos loves rice, where ever part of the world we are.

Back in the Philippines, even though I grew up in the city, we went to my father’s province quite regularly when I was young. Their ancestral home was by the edge of a rice field. We spent many hours watching farmers work on those fields. We sometimes played in those fields too, hunted for palakang bukid (frogs) there, and even played tag with my cousins while running in the pilapil (dikes).

During harvest season, it was beautiful to see the palay (rice) with their golden grain swaying and dancing as the wind blows through them like the waves of the sea. I miss seeing those fields of palay.

In 1993, one of my favorite singers, Sting released the song “Fields of Gold.” The song opens and ends with these words:

You’ll remember me when the west wind moves
Upon the fields of barley
You’ll forget the sun in his jealous sky
As we walk in fields of gold.

Sting found inspiration to write that song as his house in England, a 16th century Wiltshire manor house, was surrounded by barley fields. Even though I am not familiar with fields of barley, I can somehow relate as I have seen “golden” fields of rice, which I believe has the same poetic appeal.

If Sting lived in the Philippines, he could have sung: “You’ll remember me when the west wind moves, upon the fields of palay.” And if he grew up in the Philippines, his name may not be Sting, but it could be Pagi (stingray), or Putakti (wasp), which we know can sting bad. Sorry I digress.

By the time the song Fields of Gold became popular, it was the time also that I left the Philippines. You could say that I left my native land in search of some greener pastures and in pursuit of “fields of gold.”

When I came to America, the first couple of CD’s I bought was albums of Sting. For several months, during my lonely moments, Sting kept me company. I listened to his melancholic songs of Fragile and They Dance Alone, and also sang along his upbeat songs like All This Time and If You Love Somebody Set Them Free. Sometimes he even serenaded me to sleep.

After living here in the US for some time, and after moving from New Jersey, then to New York, then to California, then to Florida, and finally settling here in Iowa, I believe I have found what I was looking for. I can even claim now that I am literally looking at fields of gold. With autumn season upon us and with changing fall colors, even the fields here are turning gold, signifying that harvest time is near.

Below is a picture of a ‘golden’ soybean field.

I may have traveled long and far in pursuit of my dreams, but at least I can say that it brought me to my own fields of gold. I am not saying that I own those soybean fields. I don’t own corn fields either. I am not even talking about the soybeans, or cornfields, or even those rice fields. What I’m saying is this – what I own, is the realization of my dreams.

As I was running the other morning near these golden fields, the song Fields of Gold was playing in my mind. And if I may borrow from the lyrics of Sting, albeit with some changes:

Many years have passed since those summer days among the fields of ~~barley~~ palay
See t~~he children~~ me as I run, as the sun goes ~~down~~ up among the fields of gold.

(*photos of soybean fields taken during my morning run)

Chedeng at Chinelas

2 September 2017

8 Comments

Noong makalawang araw ay bumisita sa aming bahay ang isang kaibigan, kasama ang kanyang asawa at panganay na anak. Siya ay isa ring Pilipinong duktor dito sa Iowa. Meron lang silang dinaanan dito sa amin.

Aking napansin na bago ang sasakyan niyang dala. Sabi niya, ipinamana na raw niya ang lumang Honda sa kanyang anak. Akin siyang kinantsawan na sobrang asenso na niya. Ika ko nga, “hindi ka na ma-reach!”

Kasi, naka-Chedeng na siya.

Malugod din niyang ipinakita ang mga features ng kanyang bagong kotse. Pinindot lang niya ang kanyang cellphone at umandar na ang kanyang kotse, kahit wala siya sa loob nito. Napabilib ako. Siguro pwede pa niyang i-program na utusan lang ang kanyang smartphone: “Siri, start my car.”

Mayroon din daw itong standard safety features, gaya ng automatic braking kung sakaling aanga-anga siya at hindi nakapag-preno kaagad, at nagbibigay din ng warning kung may sasakyan sa kanyang blind spot at kung siya ay antok-antok at lumilihis sa lane. Hindi lang din daw camera sa likod ang makikita niya kung siya ay umuurong, kung hindi 360º view. Higit sa lahat, kaya nitong magself-park, kahit pa parallel parking. Sabi ko nga, kulang na lang mag-drive ‘yung kanyang Mercedes na mag-isa.

Pero sang-ayon sa mga eksperto, by year 2020 or 2021, mayroon ng mass production ng self-driving cars, at available na ito sa lahat. Kahit sino ay pwede nang maging Knight Rider!

Habang ipinagyayabang ng aking kaibigan ang kanyang Mercedes, ay para kaming mga musmos na natutuwa sa bagong jolen, o trumpo, o kaya’y matchbox. Iyon nga lang, totoo ‘yung matchbox.

Noong ako’y batang paslit pa, ang kilala ko lang na luxury car ay Chedeng o Mercedes Benz. Kilala ko rin si Aling Mercedes, pero hindi siya kotse. Hindi ko pa alam noon ang BMW, Audi, Porsche, Jaguar, Ferrari, Cadillac o Lexus. Kilalang-kilala ko naman ang Sarao. Tingin ko sa mga naka-Chedeng noon ay sobrang yaman at sobrang matagumpay sa buhay.

Sa katunayan, wala nga akong kilalang naka-Mercedes noong ako’y nasa elementarya at high school pa, maliban sa isa. Siya ay crush ng bayan sa aming eskwelahan, dahil maganda na siya tapos naka-Chedeng pa. Ang tatay niya ay duktor, at sila ay nakatira sa Dasma (Dasmariñas Village).

Noong nasa kolehiyo na, ako ay namulat sa katotohanan na kahit sa mahirap na bansa’t lipunan pala, ay marami pa rin burgis. Marami akong naging kamag-aral na naka-Chedeng. May mga kaklase pa nga ako na may sarili silang kotse at naka-tsuper pa. Buong mag-hapon naghihintay lang ang kanilang tsuper sa may parking lot ng unibersidad. Hindi lang nga Mercedes Benz, may nakita pa akong estudyante na ang dina-drive ay Porsche. Okay lang, ako naman ay “Cadillac” – kadilakad.

Balik tayo sa kaibigan kong Pilipinong duktor dito sa Iowa. Habang kami ay nagku-kwentuhan ay aming napag-usapan na parang kailan lang ay mga musmos pa ang aming mga anak. Ngunit ngayon, pareho na kaming may anak na nasa kolehiyo. Ang bilis ng panahon.

Nagawi ang aming usapan noong kami ay nasa-kolehiyo pa. Siya ay nag-aral din sa Maynila. Nabangit ko na napakarami nang nagtataasang condominum sa Maynila pati sa university belt. Sabi naman niya ay marami na rin daw masasarap na kainan sa paligid-ligid ng university belt. Sa susunod niyang uwi sa Pilipinas, gusto raw niyang pumasyal at kumain sa mga turo-turo sa tabi ng unibersidad. Simple pa rin talaga ang trip ng kaibigan kong ito, down-to-earth pa rin.

Napag-usapan din namin kung paano kaming nakikipag-habulan sa mga jeepney, at kung paano kami halos makipagbalyahan at siksikan, makasakay lamang. Pinaririnig lang din naman namin sa aming mga anak kung gaano sila kaswerte ngayon, at hindi nila naranasan ang hirap na aming dinaanan.

Chedeng na Jeepney

Hanggang sa napag-usapan noong kami ay nasa elementarya pa. Kwento ng aking kaibigan, dahil siya ay lumaki sa probinsiya, ay naglalakad lang daw siya araw-araw patungong paaralan nila. Ang pampublikong paaralan ay nasa kabilang barrio, kaya’t medyo malayo ang kanyang linalakad. Para mag-short cut, siya ay tumutulay sa pilapil ng mga palayan habang bitbit-bitbit niya ang kanyang chinelas para hindi maputikan. Minsan pa raw, binibitbit din niya ang kanyang chinelas para hindi ito maupod agad, upang makatipid.

Ako ay napangiti at napaisip. Ang batang nagbibitbit lang ng chinelas noon para hindi ito maupod, ngayon ay naka-Chedeng na.

Tignan mo nga naman talaga ang tadhana. Marunong pa rin itong ngumiti sa mga nagsisikap na umasenso sa buhay. Kahit na hindi Mercedes, ang kanilang pangalan.

(*photo from the web)

Marcha ng Patay

7 August 2017

8 Comments

Sabihin na lang natin na hindi ko paborito ang subject na English noong ako’y nag-aaral pa. Hindi rin naman ako lumaki sa isang tahanan ng mga Inglisera. No spokening dollar in our house. Hindi naman sa nosebleed ako pag-Inglisan na, but English is not my strong suit. (Uy English ‘yon ah!).

First year high school nang sumali ako sa Cadet Officer Candidate Course(COCC), dahil gusto kong magkaroon ng ranggo bilang estudyanteng kadete. Isang hapon, habang ako’y nag-rereport sa isang commanding officer, buong lakas ng boses na sinabi kong “Sir, I want to be in the marching corps, sir!”

Biglang nagtawanan ‘yung mga nakaranig. Lalo na yung mga estudyante ng higher years. May isang grupo pa nga ng mga 4th year na halos gumulong sa lupa at maihi-ihi sa katatawa nang marinig nila ang sagot ko. Halos matunaw ako sa hiya.

Putris, malay ko ba na ang bigkas sa corps ay kor at hindi korps! Marching corpse? Pinagmarcha na ang patay!

Buti pa ang Tagalog, ang salitang aking kinamulatan, ay madaling basahin at bigkasin. Bawat letra ay iisa lang ang bigkas. Ang a ang laging a, ang e ay laging e, ang o ay laging o. Hindi pabago-bago. Ang gago ay laging gago. Hindi geygo, o geygow, o gahjo.

Sa English, ang dami-daming paraan ng pagbigkas at pagbasa sa letra o salita. Ang a ay pwedeng ah, as in apple (apol), o pwedeng maging ey as in apron (eypron), o eh, as in hat (het). Nakaka-geygow talaga.

Minsan may mga letra na hindi binibigkas, o kaya nama’y iba ang pagbasa. Tulad ng salitang colonel. Kung ang bigkas mo dito ay kolonel, ay nagkakamali ka. Ang bigkas daw dito ay kernel. Tinamaan ng magaling, nasaan ang letrang R sa colonel? Isa pang example, ang salitang cache, ang bigkas ay hindi ka-tche o kaya ay ka-shey. Ang tamang bigkas raw ay kash.

May iba pang salita na kahit parehong spelling, pero iba ang pagbasa depende sa ibig sabihin. Tulad ng lead (to go in front), and bigkas ay lid. Pero ang lead (metal) ang bigkas ay led. Ang bass (low, deep sound) ang bigkas ay beys. Pero ang bass (type of fish) ang bigkas ay bas. Sinong hindi mage-geygow?

Hindi ko akalain na darating pala ang araw na titira ako sa lupa na ang salita ay Ingles. Noong isang araw ay kausap ko ang kaibigan kong Englishman. Akin siyang pabirong sinisisi sa wika na kanilang inimbento na nagpapahirap sa ating mga Pilipino. Hindi niya tuluyang inako ang sisi. Sabi niya hindi raw mga Englishmen (British) o kahit mga Amerikano ang may kasalanan. Sisihin daw natin ang mga Pranses (French), dahil karamihan ng salitang mahirap bigkasin ay hugot sa salitang French.

Totoo nga naman dahil ang salitang corps, colonel at cache na aking nabanggit ay French word ang pinagmulan. Pero may mas mahihirap pang salitang galing sa kanila. Tulad ng coup d’etat. Pero kahit mahirap itong basahin, dahil sa daming coup d’etat na nangyari sa ating bansa, ay sanay tayong mga Pilipino na bigkasin ito, ku-de-tah. Isa pang salita, ang hors d’oeuvre na ibig sabihin ay appetizer. Kung ang basa mo diyan ay horse de over ay baka akalain nilang karera ang usapan. Ang bigkas daw diyan ay or-derv. Anak ng tokwa, panghimagas na lang pinahihirap pa.

Pero dahil gusto ko ng French fries, French toast, at French kiss, ay mapapatawad ko ang mga Pranses.

Meron ding naman tayong mga pinahiram na mga salita na ngayon ay bahagi na ng salitang Ingles. Tulad ng boondock, mula sa ating salitang bundok. O kaya ay kilig, balikbayan at barkada na nasa Oxford English dictionary na. Pero siguro kapag binasa ng Kano ang barkada ito ay bahr-key-duh.

Nung nasa first year college naman, sa aming English literature class, ay pinatayo ako at malakas na pinabasa ng aming libro. Tungkol sa mythology ‘yung subject. Aking binasa: At the beginning there is only Chaos.

Naghagalpakan ang buong klase, kahit hindi naman ako nagpapatawa. Hindi ko naman ginagaya si Jimmy Santos mag-Ingles. Pati ang aming guro ay namula sa kakapigil ng kanyang tawa. Bigkas ko kasi sa chaos ay tchaos. Tangenge talaga! Kung hindi mo rin alam ang bigkas diyan, ito ay keyos. Na-geygow na naman ako.

Subalit kahit na nakasama ako sa parada ng mga tanga, at sumali sa marching corpse, pero nang mag-marcha na kami noong high school graduation, ay tumanggap naman ako ng mga award na Excellence in Math at Excellence in Science. Wala nga lang Excellence in English. At kahit pa chaotic (tchayotik) ang aking Ingles noong college, pero noong graduation na ay sinabitan naman ng medalya dahil nakatapos nang may honor na “cum latik.”

Sa ating buhay, huwag sana nating husgahan ang mga “bobo” sa English. Hindi lang ang pagsasalita ng Ingles ang basehan ng kaalaman at talino ng isang tao. At huwag din naman nating tawanan kung balu-baluktot mag-Tagalog ang isang tao. Maaaring Bisaya, o Ilokano, o iba pang katutubong wika ang kinamulatan nila, at ibig sabihin nito ay higit sa isa, o dalawa, o tatlong wika ang alam nila. Kaya’t lamang pa rin sila.

Diretso o bulol man ang iyong Ingles, ay ayos lang. Buti pa, maghalo-halo na lang tayo sa Chow-King. Or should I say Kaw-King?

(*Isinulat para sa buwan ng wika)

Bakit Mahilig ang Pinoy sa Pangalang Makulit?

19 July 2017

4 Comments

Kung ikaw ay Pilipino o lumaki ka sa Pilipinas, ay sigurado akong may kakilala kang Bam-Bam, o Bong-Bong, o Che-Che, o Don-Don, o Jun-Jun, o Nene, o Ning-Ning, o Ping-Ping, o Toto. Siguro idagdag mo pa sina Mac-Mac, Mik-Mik, Mimi, Noy-Noy, Jan-Jan, Lan-Lan, Lot-Lot, Jojo, Pen-Pen, Tin-Tin, Ton-Ton, Kaka, Rara, Nana, Nini, Nono, Gang-Gang at Ging-Ging. Lahat ng mga pangalang binanggit ko ay mga kakilala ko.

May kilala rin akong Gaga at Gung-gung. Marami sila.

Bakit nga ba tayong mga Pilipino ay mahilig sa mga pangalang inuulit? Siguro ay makulit lang tayo kaya’t gusto natin ng inuulit-ulit. O kaya nama’y sobra lang tayo sa imahinasyon na gumawa ng makwela o mabantot na pangalan? Pero kung tutuusin uso na ang pangalang inuulit panahon pa ni Lapu-Lapu.

Hindi lang pangalan ng tao, kundi kahit mga lugar sa Pilipinas, ay may pangalang inuulit. Gaya ng Taytay, Iloilo, Guagua, Wawa, Tawi-Tawi, Sanga-Sanga, Hinulugang Taktak, at Mount Hibok-Hibok. Ako naman ay lumaki sa may Balik-Balik. Ang kulit ‘no?

Meron din tayong mga pagkaing Pilipino na binigyan natin ng pangalang inuulit. Tulad ng kare-kare, bilo-bilo, tibok-tibok, pichi-pichi, kwek-kwek at poqui-poqui. Hindi po bastos ‘yung huling putahe, lutong Ilocano po iyon.

Siguro isama na natin pati tawag natin sa mga hayop. Mula sa maliit na kiti-kiti, hanggang sa malaking lumba-lumba. Andiyan din ang paru-paro, gamu-gamo, batu-bato, sapsap, at plapla. Pati nga bulaklak, gaya ng ilang-ilang at waling-waling. Bilib ka na?

At siyempe pa, pati maselang bahagi ng ating katawan, ang tawag natin ay inuulit din. Hindi lang kili-kili ang tinutukoy ko. Pati ti__, pek__, at su__. Awat na?

Aking nabasa na hindi lang daw ang wikang Pilipino ang mahilig sa mga inuulit na salita. Ang ating wika ay nagmula sa pamilya ng Malayo-Polynesian na mga lingwahe. Ang mga wikang ito ay may hilig na magdikit-dikit at magkawing-kawing ng mga kataga upang gumawa ng mga bagong salita. Maraming pagkakataon, inuulit ang unang component ng salita. Kaya siguro may Mahimahi sa Hawaii, at may Bora-Bora sa French Polynesia.

Kaya kung pinangalanan kang Pot-Pot o Keng-Keng, ay sisihin mo na lang ang ating mga sinaunang ninuno at mga tatang. Anak ng teteng talaga!

Kadalasan kapag ang isang salita ay inuulit ay tumitindi ang kahulugan nito. Kumbaga sa Ingles, ito’y nagiging superlative. Tulad ng kapag sinabing ang husay, ibig sabihin ay magaling. Pero kapag sinabing ang husay-husay, ay ibang liga na iyon at maaaring genius na ito. Kapag laksa, nangangahulugan ito’y marami, subalit kapag laksa-laksa, siguradong matatabunan ka na ‘nun. Kapag sinabing ang pangit mo, ay baka nagsasabi lang sila ng totoo. Pero kapag sinabihan kang ang pangit-pangit mo, ay insulto at away na ang hanap nito. Brod, tara sa labas!

Mayroon din tayong mga salita na tuluyang naiiba ang kahulugan kapag inuulit. Tulad ng bola, ito ‘yung isinu-shoot sa goal. Pero kapag bola-bola ito yung tinutusok at sinasawsaw. Baka iba namang tinutusok at sinasawsaw ang nasa isisp mo? Fishball tinutukoy ko ‘Te. Kapag sinabing turo, maaring tungkol sa maestra o sa paaralan. Pero pag-sinabing turo-turo, ay karinderya na ‘yan. Kapag halo lang ay parang walang dating sa akin. Ngunit kapag binanggit mong halo-halo, ay maglalaway na ako, dahil miss na miss ko na ‘yan.

Maari ring inuulit ang isang salita para ibahin ang verb tense ng isang pangungusap. Tulad ng hawak, ginagawang hawak-hawak para maging present participle tense. Kung baga sa Ingles, dinadagdagan ng –ing, like hold to holding. Suot ginagawang suot-suot. At ang salitang bitbit, kahit inuulit na ito, pero uulit-ulitin pa rin.

Example: Bitbit-bitbit ni Pepe ang patpat at tingting.

Meron din naman tayong mga salita na kapag hindi inuulit ay walang kahulugan. Gaya ng sinto-sinto na ang ibig sabihin ay baliw. Ano naman ang ibig sabihin ng sinto? Medyo baliw? O kaya’y guni-guni na ibig sabihin ay ilusyon lang. Ano naman ang ibig sabihin ng guni? Kalahating ilusyon lang? O kaya naman ay kuro-kuro, na ibig sabihin ay opinyon. Ano naman ang kuro? Walang opinyon?

May mga salita ding inuulit, na tayo lang mga Pilipino ang tunay na nakakaintindi, dahil kasama na ito sa hibla ng ating kultura. Tulad ng tabo-tabo, pito-pito, tagay-tagay, at ukay-ukay.

Bilang kunklusyon, maaaring sabi-sabi at haka-haka lang ang mga nilahad ko dito. Maari rin itong bunga ng aking pagmumuni-muni o kaya nama’y guni-guni lamang. O siguro ito’y mga kuro-kuro ng isang kukurap-kurap at aantok-antok na pag-iisip. Kaway-kaway na lang kung inyong naibigan. At huwag namang bara-bara at sana’y hinay-hinay lang sa pagtawa, at baka mapagkamalian kayong luko-luko at luka-luka. Salamat po.

(*photo taken in Bagac, Bataan)

Question and Answer: Sakit sa Balakang (2)

2 July 2017

2 Comments

I have been asked diverse questions on this blog, from how much is a kilo of chicken liver, or where to get anting-anting, to how to counter a kulam. But there are some medical questions as well.

A certain Adrian, asked me a question regarding his condition, and I would like to answer him through this post. I hope the information here would help him and others who may have a similar problem.

Hi Doc,

May ilang buwan na din po nasakit yung right side ng balakang ko pati po yung kanang binti ko. Ngayon nararamdaman ko parang lumalala na kase diko na mapaliwanag yung sakit, masakit na nangangalay. Nung una po nangangalay lang yung right leg ko kaya binalewala ko lang, sinisipa-sipa ko lang hanggang sa tumagal nararamdaman ko na lumalala na. Hindi na ko makatayo ng matagal kase nangangalay yung binti ko at sumasakit din hanggang sa pag upo yung balakang at binti ko sabay sumasakit na parang na-ngilo 😑.

Pati sa pag higa nangangalay pa din kaya palagi ako nakatagilid, hanggang sa pag gising at pag bangon ko doc masakit. Hindi ko na kaya iunat yung dalawang binti ko kase sumasakit ng sobra yung likod ko dun sa gitnang part ng balakang. Pati pag yuko masakit parang konektado sa buto pababa ng binti yung sakit kapag nayuko ako 😢.

Doc may simtomas ako ng scoliosis. Dahil po ba dun yon kaya sumasakit yung balakang at binti ko?

Nagpa check-up na po kame sa doctor. Nag pakuha na po ko ng ihi at dugo at wala naman nakita. Niresitahan lang ako ng gamot tapos nag pa x-ray ako. Hindi naman ganun kalala yung scoliosis ko pero napansin ko na hindi na pantay yung balakang ko, doc mejo mataas yung right side. Patulong naman doc 😞.

Salamat po.

Salamat Adrian sa iyong tanong. Dahil medyo extensive and pagkaka-describe mo ng mga sintomas mo, kaya may idea ako kung anong nangyayari sa iyo. Siyempre iba pa rin yung tunay na harap-harapang pag-tingin at pag-examen sa iyo ng duktor.

Una sa lahat ang tungkol sa scoliosis. Scoliosis is defined as lateral curvature of the spine. Maraming maaaring sanhi ng scoliosis, tulad ng neuromuscular disease (tulad ng polio), vertebral disease (tulad ng osteoporosis, tuberculosis of the spine, Rickets), disorder of connective tissue (gaya ng mga genetic disorder na Marfan’s syndrome at Ehler Danlos syndrome), at iba pa.

Kadalasan ang pinakaapektado ng scoliosis ay ang thoraco-lumbar area. Kung malala talaga ang curvature ng scoliosis, maaring maapektuhan ang mga chest organs tulad ng baga at puso, dahil unti-unti silang naiipit o nasasakal. Maari ring maapektuhan ang mga muscles ng braso at hita at ito’y humihina.

Ang evaluation ng scoliosis ay sinusukat kung gaano kalala yung angle ng curvature. Kung hindi naman masyadong malala, ay pwedeng conservative management lang, tulad ng mga strengthening exercises and therapy sa spine o kaya ay paglalagay ng brace.

Kung talagang malala naman ang curvature, ay maaring lagyan ng bakal (rods) ang spine para ito dumiretso. Payo ko lang, huwag lang sa magbabakal o sa talyer kayo magpalagay ng bakal sa likod, kung hindi sa kwalipikadong orthopedic surgeon.

Adrian, hindi ko matiyak kung ang nararamdaman mo ay sanhi ng iyong scoliosis. Pero sa pagkaka-describe mo, ang aking hinala ay lumbosacral radiculopathy ang iniinda mo. Ibig sabihin, parang naiipit na yung ugat (nerve root) sa may vertebrae mo sa lumbosacral area, kaya’t parang nangangalay, sumasakit, at nanghihina ang iyong likod, balakang at mga binti.

Ang mga pinakamadalas na sanhi ng lumbosacral radiculopathy ay vertebral disc herniation (disc bulging out causing nerve root compression) at spondylosis (narrowing of the intraspinal canal due to degenerative arthritis). Mga iba pang sanhi ng lumbosacral radiculopathy ay infection, inflammation, neoplasm (tumors), at vascular disease.

Ang pinaka-magandang evaluation kung hinihinalang may lumbosacral radiculopathy ay CT scan o kaya MRI of the spine. Ang simpleng x-ray lang ay maaring hindi sapat na evaluation.

Hindi naman lahat ng sanhi ng lumbosacral radiculopathy ay kinakailangan ng surgery. Minsan pwedeng gamot lang gaya ng anti-inflammatory agents, o exercises, o physcial therapy ay uubra na. Baka makatulong kahit si Mang Kepweng.

Pero rinirikumenda ko pa rin na mag-follow-up ka sa iyong lokal na duktor, at kung kinakailangan kang i-refer sa espesyalistang nararapat, ay ito ang pinakamabuting gawin mo.

Adrian, sana ay nakatulong ito sa iyo. At paki-padala na lang yung dalawang hopiang munggo na bayad ko. Salamat po.

Doctor, Doctor, I am Sick

24 June 2017

	pinoytransplant on Question and Answer: Sakit sa…
	weng on Question and Answer: Sakit sa…
	Ryan Bestre on Warm Thoughts on a Cold D…
	pinoytransplant on Warm Thoughts on a Cold D…
	Ryan Bestre on Warm Thoughts on a Cold D…
	pedrol on In New York State of Mind
	pinoytransplant on In New York State of Mind
	pedrol on In New York State of Mind
	TIL: The Filipino te… on Pilipino Idioms of Nineteen…
	pinoytransplant on Mud (Mad) Runner
	pinoytransplant on Mud (Mad) Runner
	Jolens on Mud (Mad) Runner

Pinoy Transplant in Iowa

Mga kasaysayan, pananaw, himutok at guni-guni ng isang Pinoy na napadpad sa Iowa

Tag Archives: Philippines