Kumakabog itong dibdib,
Pinagpapawisan ng malamig,
Direksiyon mo’y sinusulyapan,
Kahit pa nakaw na tingin lang.
Masaklap itong kalagayan,
Ako kaya’y mapagbigyan,
Sana ikaw ay mas malapit,
Nang ‘di na masyadong mahirapan.
Pasimple para ‘di mahuli,
Saloobi’y ‘di dapat ipakita,
Bakit kasi hindi nag-aral,
Ngayon sa test nangongopya.
**********
(*Sorry to disappoint you if you thought this poem is about love.)
(**Handog sa lahat ng mga estudyanteng natutuksong mangopya. Hoy, bawal ‘yan!)
O aming minamahal na mga batingaw,
Pinagtanggol ang kalayaan kaya’t umalingawngaw,
Subalit pinilit supilin, kayo’y sa ami’y inagaw,
Sinakal at ginapos para hindi na makasigaw.
Ngunit mga kampana ba’y mapapatahimik,
Alab ng puso ng isang bayan, ito ba’y mapipiit,
Kahit impit na ang mga tinig ito pa ri’y maririnig,
Patuloy na lalaban kahit buhay man ang kapalit.
O Inang Bayan, tayo’y kumanta’t sumayaw,
Kinalagan nang muli ang ating mga batingaw,
Kanilang mga boses muling hihiyaw,
Para sa kalayaan muling aalingawngaw.
(*A tribute to Balangiga bells. Above photo though is not of Balangiga bells, this was taken at Bantay tower in Vigan.)
Huwag magmuk-mok sa dilim,
Araw ay ‘di dapat sayangin,
Pagkakatao’y huwag palampasin,
Ang mundo sa bintana’y dungawin.
Buksan mo ang mga tabing,
At liwanag ay papasukin,
Pag-iisip mo’y palayain,
Mga pangarap ay paliparin.
Landas na tinatahak ay ‘di man malinaw,
At ang paroroonan ay ‘di ko matanaw,
Ngunit sigurado ako sa aking layunin,
Kaya’t patutunguha’y tiyak na mararating.
(*thoughts while running on this foggy morning; photo taken with an iPhone)
*******
For my non-Filipino readers, here’s a loose translation, though I think it lost some of its poetic edginess:
The path I tread may be dreary,
Where I would go I cannot see,
Yet I’m certain where I want to be,
And there for sure, I would be.
Bahagi ng pagiging isang masinop na duktor, ay ang pagkuha ng istorya, o aming tinatawag na history, mula sa pasyente. Dahil kalimitan, maaring ma-diagnose o malaman kung ano ang sakit sa pamamagitan lang ng history. Siyempre kailangan pa rin ng physical exam at mga ancillary testing, para makumpleto ang diagnosis. Pero napaka-importante ng history.
Kaya naman kasama sa aming training o pag-aaral bilang duktor, ay ang kung paano kumuha ng tamang history. Katulad nang kung masakit ang tiyan ng pasyente: aming itatanong kung kailan pa nagsimula, o anong oras ng araw lumilitaw ang sakit, anong klase ng sakit, anong maaring nagpapalubha o nagpapaginhawa sa sakit, kung saan mismo ang sakit, o kung ito ay gumagapang sa ibang bahagi ng katawan, kung kumain ba ng panis na pansit, at kung anu-ano pa.
Huwag ninyo sanang isipin na makulit lang ang inyong duktor dahil napakaraming tanong, na pati pagkain ninyo ng pansit ay inuusisa. Ang mga tanong na ito ay kailangan para malaman ang tamang diagnosis.
Oo nga’t mayroong mga pagkakataon na hindi kami makakuha ng tamang kuwento o history mula sa pasyente. Tulad ng mga pasyenteng tuliro o walang malay na dinala sa hospital. Marami kaming ganyang pasyente sa ICU. O kaya naman ay ibang wika o dialect ang kanilang salita, o kaya’y pipi ang pasyente, kaya’t kailangan pa namin ng interpreter.
Mayroon din namang mga pasyente na hindi makapagbigay ng tama o accurate na history, dahil lito sila, o talagang magulo lang silang kausap. Para silang laging lasing. Kaya naguguluhan tuloy pati ang duktor kung ano talaga ang nangyayari.
Saludo ako sa mga Pediatrician, na kayang malaman kung ano ang iniinda ng mga bata o sanggol nilang pasyente, kahit hindi pa ito nagsasalita. Siyempre nakakatulong din ang history na ibinibigay ng magulang ng mga bata.
Mas saludo ako sa mga Veterinarian, kung paano sila kumuha ng history. Siguro ay naiintindihan nila ang bawat kahol, meow, o huni ng kanilang pasyente. Buti na lang at hindi ako pinag-beterenaryo ng nanay ko, at baka kumakahol na rin ako ngayon.
Isang kuwento mula sa matagal na panahon nang nakalipas ang aking isasaysay sa inyo. Ito’y nangyari nang ako’y intern pa sa Pilipinas. Isang araw ay sabik na sabik na nagkuwento sa amin ang isa naming co-intern, ng kanyang karanasan mula sa hospital ward.
Sabi niya, may pasyente raw siyang may butas sa lalamunan o tracheostomy. Siguro dahil sa cancer sa larynx, pero hindi niya ito sigurado. Kaya’t kailangan pa rin niyang kunin ang history ng pasyente.
Kung hindi ninyo alam kung paano ang may tracheostomy, sila ay hindi makapagsalita ng maayos, dahil lumalabas ang hangin sa kanilang tracheostomy at hindi dumadaan sa vocal cord. Minsan, yung mga may tracheostomy, ay wala na ring vocal cord, at tuluyan na silang hindi makapagsalita.
Gayun pa man, desidido pa rin ang aking co-intern na kunin ang history ng kanyang pasyente.
Intern: Kuya, ano po bang dahilan bakit ka pumunta sa ospital?
Pasyente: Heh, hasi hirahp ahoh humingah.
Intern: Ganoon ba? Eh bakit ka nagka-tracheostomy?
Pasyente: Heh hasi, hanito hiyan. Halahas haho hahihahiho. Hayah haghahooh haho hang hanser sa lahlahmunah.
Intern: Teka, teka kuya. Hindi po kita maintindihan.
Luminga-linga ang aking co-intern at nagbakasakali na may kasama o bantay ang kanyang pasyente. Inisip niya, baka makakatulong ito na magbigay ng kuwento.
Sapak naman at naroon sa may pintuan ang isang kabataang lalaki. Tinanong ng intern kung kilala ba niya o siya ba ang bantay ng pasyente.
Tumango naman ang lalaki. Natuwa ang intern.
Tinanong uli ng intern kung alam ng bantay ang kwento ng pasyente. Tumango ulit ang bantay. Lalong natuwa ang intern.
Intern: Ano ba ang nangyari sa kanya?
Bantay: Ngabi ngiya, malangas naw ngiya mangingangiyo, ngaya ngagngaroon ngiya ngang nganser nga lalamungan.
Toink!
Sa kabila nito, nakuha pa rin ng intern ang wastong history. Kinailangan lang ng konting tiyaga at pangunawa.
*********
(*Ang kuwentong ito ay tunay na pangyayari, at hindi ko po intensiyon na laitin ang may mga tracheostomy o cleft palate.)
Pahabol na tula:
Mga lalamunang butas,
At ngala-ngalang bukas,
Mga boses na gasgas,
Hirap silang bumigkas.
H’wag batuhin ng pintas,
Bagkus tratuhin ng patas,
‘Pagkat ‘di man sila matatas,
Isip nila’y matalas.
Please come dine with me
Among the wild flowers,
Where we can forget
About etiquette and manners,
Where time we care not
Nor how good is the hostess,
In a place where you and I
Is the only thing that matters.
(*photo and set up courtesy of missus, my lifetime muse)
Alam kong hahantong sa ganito,
Hindi sa dahil hindi ko napagtanto,
Ngunit kahit pilitin ko mang itanggi,
Tuloy pa rin itong mangyayari.
Yakapin man kita nang mahigpit,
Hihilagpus ka pa rin sa aking bisig,
At ayaw man kitang bitiwan,
Takda ka pa ring lilisan.
Tinangay na nga ba ng kahapon,
O tinalikuran na ng panahon,
At wari bang ako’y iyo nang iniwan,
Sigabo ng aking kalakasan.
Habang sa salamin aking pinagmamasdan,
Ang anino na nasa aking harapan,
Anyo at kasagsagan ng kasiglahan,
Ay bakas na lamang ng nakaraan.
Ngunit hindi ko dapat ipagluksa,
Kun’di dapat pa ngang ipagsaya,
Kaibigan, minsan nating pinagsamahan,
Kaya’t paalam na, o aking kabataan.
(*thoughts as I hit half century of life; an ode, or maybe a eulogy, to my lost youth)
Pansit ay napapanis,
Hopia ay inaamag,
Alahas ay kinakalawang,
Maganda ay nalolosyang,
Katanyaga’y nabibilasa,
Lakas ay humuhupa,
Awit ay napapaos,
Kuwento ay natatapos.
Bulaklak ay nalalaglag,
Ngiti ay lumalayas,
Tangkay ay yumuyuko,
Damdamin ay natutuyo,
Araw ay lumulubog,
Hininga’y nauubos,
Panaho’y lumilipas,
Pag-ibig ma’y kumukupas.
(*photo taken and edited with and iPhone)
Akala ko’y hindi ka na kailangang lumisan,
Akala ko’y hindi mo na ako iiwan,
Akala ko’y nandito na lahat ng ‘yong kailangan,
Nguni’t meron pa rin pa lang kulang.
Tanggap kong nag-iiba ang iyong pangangailangan,
Kahit hindi ko man lubos na maintindihan,
Nguni’t tunay na pag-ibig ay hindi hahadlang,
Ang pag-alis mo ay hindi ko pipigilan.
Akin lamang pakiusap na iyong tatandaan,
Na narito lang ako at sa iyo’y nag-aabang,
Sige na, humayo ka nang mag-shopping,
Basta pasalubong ko’y aking hihintayin.
Ako’y isang magarang gintong singsing,
Mula sa Escoltang mamahalin,
At isang araw ako’y pinili,
Ng isang binatang masalapi.
Sa simbahan ako’y iminarcha,
Bitbit ng batang naka-Amerikana,
Inihatid sa harap ng dambana,
Isinuot kasabay ng pagsumpa.
Lumipas ang maraming mga araw,
Yaring pag-ibig hindi pala tunay,
Ako’y hinubad at kinalimutan,
Tambunting naging aking hantungan.
